Egbert de Vos (Canon de Noordoostpolder)
Een noodlanding na brandstoftekort. Daardoor belandde een Duits jachtvliegtuig in de klei bij Urk, tijdens de oorlog. Ruim tachtig jaar na dato kreeg de crashplek van deze Messerschmidt een markeringspaal, als laatste van de vliegtuigen die in de Noordoostpolder en Urk zijn neergestort.
Zo’n 27 vliegtuigen vonden in de oorlogsjaren hun Waterloo in het gebied dat was ingepolderd, maar nog niet overal droog stond. Vooral geallieerde vliegtuigen, maar ook een paar Duitse jachtvliegers. Lancasters, Boeings en een Whitley bijvoorbeeld, onderweg naar Duitsland of bezig aan de terugreis naar Engeland. Ze kozen een route boven de Zuiderzee, omdat daarin geen afweergeschut stond.
Einde van het palenproject
Vijftien wrakken waren tussen 2011 en 2013 al gemarkeerd met een vliegtuigpaal, de resterende twaalf zijn dat nu ook. De laatste op Urk markeert het einde van het palenproject, dat jaren in beslag nam. Het werd ook tijd, zegt Egbert de Vos, die zich bij de stichting Canon De Noordoostpolder ontfermde over de vliegtuigwrakken van de polder. ,,Er moest een keer een eind aan komen.”
De in 2023 overleden Teunis Schuurman verzamelde tijdens zijn leven allerlei informatie over de vliegtuigwrakken van de NOP. De Vos maakte daar toegankelijke verhalen van, leesbaar voor een groot publiek. De verhalen zijn ‘voor 80 tot 90 procent’ gebaseerd op het werk van de man uit Vollenhove, die alle crashes in kaart had gebracht in een straal van 50 mijl rond zijn woonplaats.
Niet makkelijk leesbaar
Een waardevolle verzameling gegevens, zegt De Vos. ,,Maar niet makkelijk leesbaar. Hij beschreef alles wat hij had gevonden, spoorde familieleden op en had met een enkeling ook contact. Ik wilde daar lijn in aanbrengen. Waar is het vliegtuig opgestegen? Wat was het doel? Hoe liep het af?”
Vliegtuigen, routes, noodlandingen en crashes komen aan bod, in woord en beeld. Net als het lot van de bemanningsleden. De meeste inzittenden kwamen om het leven, een handvol dook onder, keerde terug naar Engeland of belandde als krijgsgevangene in de cel. ,,De krijgsgevangenen hebben de oorlog allemaal overleefd.”
Bij elke markeringspaal hangt een bordje met een samenvatting van het vliegtuig dat daar crashte. Een QR-code leidt naar het uitgebreide verhaal op de website van de stichting. Het verhaal van paal 12, waar de Duitse Messcherschmidt een noodlanding maakte op 18 oktober 1943, bevat ook informatie over het lot van de piloot. Die overleefde de crash en ging nadien weer de lucht in voor de Duitsers. Na de oorlog vluchtte hij naar Zuid-Amerika, waar hij onder meer instructeur was bij de luchtmacht van Columbia.
Er zijn zo veel meer interessante verhalen
(Egbert de Vos, Canon De Noordoostpolder)
,,Er zijn zo veel meer interessante verhalen”, vindt De Vos, die het ene na het andere opdist. Zelf werd hij vooral gegrepen door de geallieerde Lancaster JA702, die uit de lucht werd geschoten op 30 januari 1944, onderweg van Kirkham naar Krakau. Vijf van de zeven bemanningsleden kwamen om het leven. Door dit wrak raakte De Vos betrokken bij het palenproject, als bemiddelaar bij een twist over de markeringspaal.
crewfoto lancaster
De crew van de Lancaster JA702 die 30 januari 1944 crashte in de Noordoostpolder.
Vlnr: Ted Shorter, Alan Race, Jock Sloan, Jack Rule, Jack Manley, Charlie Reeves en Patrick Coyne.
© Pat Antonik-Coyne/Canon De Noordoostpolder.
De paal stond aan de Oosterringweg, maar volgens Schuurman was het vliegtuig neergestort aan de Zuidermiddenweg bij Tollebeek. De stichting Ongeland ging toen over de markeringspalen en hield vast aan de oorspronkelijke locatie. Nadat uit nader onderzoek bleek dat Schuurman gelijk had, trok Ongeland zich terug en nam Canon De Noordoostpolder het palenproject over. De Vos werd de verhalenschrijver.
Paal 15 staat inmiddels op de goede plek. ,,Dat weet ik zeker”, zegt De Vos. Van alle in de polder gecrashte vliegtuigen is van dit wrak het meest gedocumenteerd. De informatie beslaat een volle map, even dik als die over de andere 26 vliegtuigwrakken bij elkaar. Daar verhalen van maken, was volgens De Vos ‘leuk om te doen’. ,,Het was mooi om te lezen en in kaart te brengen.” Het werd ook tijd, vindt hij. ,,Deze geschiedenis is nog niet zo bekend. Wat zich hier tijdens de oorlog afspeelde, is onderdeel van ons cultureel erfgoed.”
De Lancaster JA702 GT-Z ‘Zebra’ die 30 januari 1944 crashte in Kavel H33, Zuidermiddenweg, Tollebeek © Canon De Noordoostpolder
Hij ziet het ook als eerbetoon aan de slachtoffers. In april komt een boekje uit met gebundelde verhalen van de wrakken. Een toeristische kaart met de locaties van de 27 crashes is in de maak.
De verhalen staan op de website van Canon de Noordoostpolder, maar zijn geen onderdeel van de officiële canon van de gemeente, met zeven hoofdstukken en dertig vensters. ,,Daar hebben we het nog niet over gehad. Misschien moeten we nog eens kijken of dit een plek verdient. Dit is ook onderdeel van onze geschiedenis.”
De Stentor,
Inge Blankvoort 13-02-25, 10:00